Het zijn geen studiehandleidingen voor leerlingen en ook geen gebruiksaanwijzingen voor docenten, maar middelen die leerlingen helpen hun leerdoelen te bereiken én te kunnen versnellen, verdiepen en verbreden. Werkpaden: routes die leerlingen doorlopen om door het werken aan taken en opdrachten bij zijn uiteindelijke bestemming – beheersing van het leerdoel – te komen. Uiteraard, zoals dat hoort binnen het Kunskapsskolan onderwijs, in het tempo en op het niveau dat bij de leerling past.

Toch schuilt er ook een gevaar in het actief gebruiken van werkpaden. Want de praktijk wijst uit dat wanneer je dit middel niet goed opstart en onderhoudt, je al gauw uitkomt op een afvink-lijstje die de leerling weinig of niets oplevert. Alle reden dus om in deze Schoolschrift stil te staan bij 5 manieren om werkpaden optimaal te laten werken. Vanuit de wetenschap dat het een krachtig instrument is om leerlingen in staat te stellen hun leerdoelen te bereiken én te kunnen versnellen, verdiepen en verbreden.

5 manieren om… Werkpaden: hét middel

Op weg naar het leerdoel

Het zijn geen studiehandleidingen voor leerlingen en ook geen gebruiksaanwijzingen voor docenten, maar middelen die leerlingen helpen hun leerdoelen te bereiken én te kunnen versnellen, verdiepen en verbreden. Werkpaden: routes die leerlingen doorlopen om door het werken aan taken en opdrachten bij zijn uiteindelijke bestemming – beheersing van het leerdoel – te komen. Uiteraard, zoals dat hoort binnen het Kunskapsskolan onderwijs, in het tempo en op het niveau dat bij de leerling past. Toch schuilt er ook een gevaar in het actief gebruiken van werkpaden. Want de praktijk wijst uit dat wanneer je dit middel niet goed opstart en onderhoudt, je al gauw uitkomt op een afvink-lijstje die de leerling weinig of niets oplevert. Alle reden dus om in deze Schoolschrift stil te staan bij 5 manieren om werkpaden optimaal te laten werken.

Houd altijd een leerling in gedachten!

Goede en effectieve leerpaden maak je met een leerling in gedachten, en niet alleen met het curriculum in je hoofd. Dat lijkt een waarheid als een koe – het gáát immers om gepersonaliseerd onderwijs – maar toch kan het geen kwaad om dit hier nog eens te benadrukken. En de reden daarvoor is even simpel als urgent: scholen, docenten en leerlingen kiezen voor het KED programma omdat zij willen weg bewegen van onderwijs dat alleen uitgaat van ‘de gemiddelde leerling’. Zodat leerlingen meer bereiken dan zij misschien wel verwachten. Werkpaden kunnen en moeten dat proces ondersteunen.  Het is een middel en geen doel.  Werkpaden die (onbedoeld) louter uitgaan van het curriculum, gaan juist wél uit van het gemiddelde en staan dus haaks op wat met het gepersonaliseerd onderwijs wordt bedoeld.

Praat met je vaksectie!

Leerlingen coachen en begeleiden is een proces dat minimaal twee mensen betreft: de coach en de leerlingen. Maar ook voor het creëren van gepersonaliseerde werkpaden heb je meerdere mensen nodig: de collega’s binnen een vaksectie bijvoorbeeld. Want niet alleen gaat het erom dat de werkpaden een goede basis bieden aan de leerling om te leren en daarbij zelfregie te ontwikkelen, het moet ook passen bij de didactische inzichten van de jou en je collega’s om samen een mooie doorgaande leerlijn te vormen. Daarom is het maken van werkpaden een teamsport, waarbij collega’s met elkaar overleggen welke thema’s wanneer aan bod moeten komen. 

Bedenk daarbij als docent dat het er niet om gaat in 5 minuten wat werkpaden te maken met een tijdspanne van een week, maar dat dit juist een middel is om een doordachte leerroute te creëren waarin minimaal ook de belangrijke kernconcepten zitten die over een lange periode moeten worden gehaald. En besef bovendien dat workshop hier een belangrijke rol in kan spelen, omdat leerlingen tijdens workshop aan de slag gaan met taken die passen in hun werkpad. Zo kan een cyclisch proces ontstaan: het werk van de leerlingen leidt tot aanpassingen in de opzet van de werkpaden.

Reflecteren is een must!

Deze geldt in aanvulling op het vorige punt. Niet alleen is het maken van de werkpaden een teamsport, voor het reflecteren op de werkpaden geldt precies hetzelfde. Da’s ontzettend logisch natuurlijk, maar door de drukte van alledag schiet dat er in de praktijk nog weleens bij in. Met als potentieel effect dat waar niet goed is gekeken wat leerlingen in relatie tot de werkpaden hebben gedaan en met welk resultaat, het waarschijnlijk is dat je als docenten ook geen kwalitatief vervolg kunt creëren. Zie het als een variant op het bekende ‘garbage in, garbage out’. 

Dus is het belangrijk dat de docententeams nauw contact houden met elkaar, en reflecteren op de werkpaden. Niet alleen bij het maken ervan, maar ook kijken naar leeropbrengst die de werkpaden hebben gegenereerd en wat we tijdens de uitvoering hebben gezien.Dit heeft impact op het vervolg met deze leerlingen en genereert inzicht op wat je volgende jaar kan verbeteren in je werkpaden.

Werk vanuit backward design en gebruik het doelenkwadrant!

Een juiste manier in het ontwerpen  van werkpaden is het werken vanuit backward design. Je begint bij het eind. Jouw leerlingen dienen te weten welke leerreis ze gaan maken. En dan is het van belang dat ze weten wat de uiteindelijke bestemming is. Dus welke leerdoelen hebben de leerlingen bereikt als ze deze trede, module hebben afgerond? Van daaruit kijk je terug en geef je stap voor stap aan hoe de leerling op het eind kan aantonen dat hij deze leerdoelen beheerst. Een fijn hulpmiddel om deze exercitie te doen is het gebruiken van het doelenkwadrant. Bij elke stap in je ontwerp van je werkpad bedenk je:

• wat is het doel (van de trede, van deze leeractiviteit, van deze werktaak), 
• aan welke criteria dient de leerling te voldoen, 
• op welke manier laat de leerling zien dat hij de doelen beheerst zowel gedurende het proces ofwel formatief handelend en aan het eind van het traject summatief beoordelen, 
• welke taken en activiteiten gaan de leerling helpen om dit doel te bereiken.

Het is dus niet de bedoeling dat je voor elke leerling een apart werkpad maakt.  Gepersonaliseerd leren is niet hetzelfde als individueel leren  Je kunt het vergelijken met Google Maps, waar je bijv. drie opties krijgt over hoe je bij je bestemming kunt komen en je met je coach kunt bespreken welke van de drie het meest aansluit bij jouw onderwijsbehoefte.Dus bij het ontwerpen van een werkpad bedenk je ook welke keuzes de leerling kunnen maken om bij hun bestemming te komen. 

Het gaat niet om jouw tijd!

Het Kunskapsskolan onderwijs is om de leerling heen georganiseerd. Dus is het belangrijk samen met de collega’s te kijken hoe je het leren het beste vanuit de leerling bezien organiseert. Dat betekent dat je continu nadenkt wat welke  leerlingen nodig  hebben in hun leerreis. Soms betekent dit vertragen, herhalen of versnellen. Dat kan ook klasoverstijgend. Dat is het makkelijkst te organiseren in workshop door die leerlingen bij elkaar te roepen met eenzelfde ondersteuningsbehoefte.  Of door parallel activiteiten aan te bieden met hetzelfde thema maar met  een andere lesopzet. Of bijvoorbeeld door een lezing  voor tientallen leerlingen tegelijk aan te bieden. Met andere woorden: het is altijd maatwerk bezien vanuit wat bij leerlingen past en wat zij nodig hebben. 

Aldus vijf manieren om het werken aan en met werkpaden te optimaliseren. Vanuit de wetenschap dat het een krachtig instrument is om leerlingen in staat te stellen hun leerdoelen te bereiken én te kunnen versnellen, verdiepen en verbreden.

Voor meer informatie over de Kunskapsskolan Community Nederland kun je kijken op de website van de Community.